چند کتاب جديد

امروز، 27 خرداد 1382، روز پرباري براي من بود. چند کتاب خوب، که از خارج خريده بودم، به دستم رسيد و تعدادي کتاب هم از کتابفروشي آقاي مرتضي کاظم‌زاده (تهران، خيابان فرشته) خريدم.

سيا و کنگره آزادي فرهنگي

1- پيتر کولمن، توطئه ليبرال: کنگره آزادي فرهنگي و مبارزه براي کنترل مغزها در اروپاي پس از جنگ.

Peter Coleman, The Liberal Conspiracy: The Congress for Cultural Freedom and the Struggle for the Mind of Postwar Europe, London: Collier Macmillan Publishers, 1989, 333 pages

درباره کنگره آزادي فرهنگي، که يکي از بزرگ‌ترين سرمايه‌گذاري‌هاي آژانس مرکزي اطلاعات آمريکا (سيا) در ميان روشنفکران بود، در مقاله «سيا و جنگ سرد فرهنگي»، که به معرفي کتاب خانم ساندرس اختصاص دارد، توضيح داده‎ ام. پيتر کولمن، نويسنده کتاب اخير، عضو استراليايي کنگره آزادي فرهنگي بود و سردبير مجله کنگره در استراليا به نام کوادرانت؛ که از نشريات معروف روشنفکري به‌شمار مي‌رفت. او مدتي نماينده پارلمان استراليا نيز بود.

پيتر کولمن

کتاب پيتر کولمن يکي از مهم‌ترين منابعي است که در سال‌هاي اخير، در پي افشاي اسناد مربوط به نقش سيا در کنگره آزادي فرهنگي، انتشار يافته است. جايگاه کولمن، به عنوان يکي از گردانندگان کنگره، به اين کتاب ارزش ويژه‌اي مي‌بخشد. کولمن در مقدمه کتاب مي‌نويسد:

علاقه من به اين ماجرا از سال 1967 آغاز شد که شايعاتي درباره ارتباط سيا با کنگره رواج يافت. من به عنوان عضو شاخه استراليايي کنگره و سردبير مجله کنگره در استراليا، کوادرانت، مانند ساير کساني که در سراسر جهان در جايگاهي مشابه با من قرار داشتند، مصاحبه‌هايي کردم و با قطعيت و صراحت گفتم که هيچ يک از تصميمات هيئت سردبيري مجله ما تاکنون تحت‌تأثير خارجي، و حداقل تحت‌تأثير سازمان آمريکايي مانند سيا، نبوده است... و نيز به صراحت گفتم هر کس که در دريافت پول از سيا دخيل بوده يا از اين ماجرا مطلع بوده است يا بايد استعفا دهد و يا از کنگره اخراج شود.

ولي از همان زمان، نطفه شک و ترديد در دل کولمن جاي گرفت و به تحقيق پرداخت. سرانجام پس از سال‌ها تفحص براي کولمن مسجل شد که شايعات فوق صحت داشته و کنگره آزادي فرهنگي يکي از سازمان‌هاي وابسته به سيا بوده است. پيتر کولمن حاصل تحقيق طولاني خود را در سال 1989 منتشر کرد.

در کتاب کولمن تصاوير جالبي از گردانندگان کنگره موجود است.

مايکل يسلسون، افسر واحد جنگ رواني سيا و گرداننده کنگره آزادي فرهنگي (در لباس نظامي)، به همراه يورگن فهلينگ کارگردان تئاتر.

آرتور کوستلر  گفت: «دوستان، آزادي تهاجم خود را آغاز کرده است.»

آندره مالرو در حال سخنراني در کنگره. مالرو گفت: «اکنون آمريکا جزيي از اروپاست.»

دو تن از گردانندگان کنگره: ايناتسيو سيلونه (نفر سياه مو در تصوير) و فرانتس بورکنائو.

جوليوس فليشمن (گيلاس در دست)، دوايت مک‌دونالد و مايکل يسلسون. فليشمن ثروتمندي است که رياست بنياد فارفيلد (دانشگاه کلمبيا) را به دست داشت. اين بنياد از مراکز انتقال پول سيا به کنگره آزادي فرهنگي بود. مک‌دونالد روزنامه‌نگاري سرشناس و از اعضاي سردبيري مجله انکاونتر بود.

دنياي پنهان ام. آي. 6 و جرج کندي يانگ

2- استفن دوريل، ام. آي. 6: درون دنياي پنهان سرويس اطلاعاتي مخفي علياحضرت ملکه.

Stephen Dorril, MI6: Inside the Covert World of Her Majesty’s Secret Intelligence Service, New York and London: The Free Press, 2000, 907 pages

قبلاً از استفن دوريل کتاب توطئه خاموش را خوانده بودم. کتاب مهمي بود به‌ويژه در زمينه افشاي کمپاني‌هاي وابسته به اينتليجنس سرويس و نقش آن‌ها در کمک به حکومت صدام در دوران جنگ او با ايران. کتاب اخير دوريل ��������تابي مهم و جنجالي است و يکي از مهم‌ترين و جديدترين منابع درباره تاريخ دنياي پنهان اطلاعاتي بريتانيا محسوب مي‌شود. اهميت اين کتاب به‌ويژه به دليل تأکيد بر نقش جرج کندي يانگ، قائم‌مقام پيشين ام. آي. 6، است.

درباره جرج کندي يانگ مقاله مفصلي در حدود يکصد صفحه تهيه کرده‌ام که در آينده منتشر خواهد شد. جرج کندي يانگ طراح اصلي کودتاي 28 مرداد 1332 در ايران بود و بعدها شبکه‌هاي سرّي ناتو را در سراسر جهان ايجاد و هدايت مي‌کرد. اين شبکه در ايران به‌وسيله سر شاپور ريپورتر اداره مي‌شد. مقاله جرج کندي يانگ به همراه مقاله «سر شاپور ريپورتر و کودتاي 28 مرداد 1332» تصويري جامع از  نقش کانون هاي خارجي در کودتاي 28 مرداد به دست مي‌دهد.

کانون‌هاي مالي لندن و ايجاد خاورميانه جديد

3-  راجر ادلسون، لندن و ايجاد خاورميانه: پول، قدرت و جنگ 1902-1922

Roger Adelson, London and The Invention of The Middle East: Money, Power, and War, 1902-1922 , New Haven and London: Yale University Press, 1995, 244 pages

راجر آدلسون استاد دانشگاه آريزونا و محقق سرشناسي است. در اين کتاب اطلاعات ارزشمندي درباره نقش کانون‌هاي مالي بريتانيا در تغيير جغرافياي سياسي خاورميانه در سال‌هاي قبل و بعد از جنگ اوّل جهاني وجود دارد. اين کتاب براي شناخت فضايي که منجر به تأسيس حکومت پهلوي در ايران شد مفيد است.

پروفسور پوپ، محمدعلي فروغي و غارت آثار باستاني ايران

4- محمدقلي مجد، غارت بزرگ آمريکايي آثار باستاني ايران در سالهاي 1925-1941.

Mohammad Gholi Majd, The Great American Plunder of Persia’s Antiquities 1925-1941, New York: University Press of America, 2003, 276 pages

اين کتاب را قبلاً، به همراه دو کتاب ديگر دکتر مجد، معرفي کرده‌ام. مجد بر اساس اسناد علني شده دولت ايالات متحده آمريکا تحقيقي ارزشمند و تکان‌دهنده درباره غارت آثار باستاني و اشياء عتيقه ايران در دوره رضا شاه به دست داده است. نقش پروفسور آرتور پوپ و محمدعلي فروغي (ذکاءالملک) و پسرش، مهندس محسن فروغي، در اين غارت جالب است. مکاتبات پوپ و والاس موراي، ديپلمات متنفذ آمريکايي در تهران که بعدها سفير ايالات متحده در ايران شد، نشان مي‌دهد که ميان پوپ و فروغي پدر و پسر رابطه مالي گسترده‌اي برقرار بوده و فروغي‌ها به عنوان کارگزار پوپ در زمينه سرقت و انتقال اشياء عتيقه ايران به آمريکا عمل مي‌کردند. اين اشياء مسروقه از طريق پوشش ديپلماتيک سفارت آمريکا به خارج انتقال مي‌يافت.

دکتر مجد در پايان کتاب نشان مي‌دهد که آمريکايي‌ها طي سال‌هاي 1931 تا 1939 جمعاً 710 هزار دلار در زمينه آٍثار باستاني ايران هزينه کردند و در ازاي آن اشيايي به ارزش صدها ميليون‌ها دلار به چنگ آوردند. مثلاً، انستيتوي شرق‌شناسي دانشگاه شيکاگو طي سال‌هاي 1931-1935 در تخت‌جمشيد فقط يکصد هزار دلار سرمايه‌گذاري کرد و در مقابل عالي‌ترين قطعات اين گنجينه را، که غيرقابل ارزش‌گذاري است، به دست آورد

مطالعه اين کتاب، مانند ساير کتاب‌هاي دکتر مجد، از واجبات است.

جرج کندي يانگ و توطئه عليه دولت ويلسون

5- ديويد لي، توطئه [عليه] ويلسون: چگونه شکارچيان جاسوس و متحدين آمريکايي آن‌ها کوشيدند تا دولت بريتانيا را ساقط کنند.

David Leigh, The Wilson Plot: How the Spycatchers and Their American Allies Tried to Overthrow the British Government, New York: Pantheon Books, 1988, 272 pages

کتاب ديويد لي بسيار معروف و جنجالي است. اين کتاب در زمينه حوادث سياسي دهه 1970 بريتانيا و توطئه سرويس‌هاي اطلاعاتي آمريکا و بريتانيا و نيروهاي افراطي راست‌گرا و فاشيست عليه جناح چپ حزب کارگر و دولت هارولد ويلسون اثري کلاسيک محسوب مي‌شود. قهرمان توطئه عليه ويلسون همان جرج کندي يانگ، طرّاح و رهبر اصلي کودتاي 28 مرداد در ايران، است که درباره‌اش توضيح دادم. کتاب ديويد لي را براي تکميل تحقيقات خود در زمينه کودتاي 28 مرداد و نقش جرج کندي يانگ در تاريخ دوران پهلوي دوّم تهيه کردم.

مونولوگي درباره تئوري توطئه

6- محمد ابراهيم فتاحي [کوشش‌گر و مترجم]، جستارهايي درباره تئوري توطئه در ايران، تهران: نشر ني، 1382، 187 صفحه، رقعي.

آقاي فتاحي سه مقاله از يرواند آبراهاميان، احمد اشرف و همايون کاتوزيان درباره نظريه توطئه را گرد آورده و به همراه مقدمه خود منتشر کرده است. فتاحي هوادار ديدگاه آبراهاميان و اشرف و کاتوزيان است. در کتابشناسي مندرج در انتهاي کتاب حتي مقالات چند صفحه‌اي کساني که با آقاي فتاحي هم نظر بوده‌اند ذکر شده ولي نامي از کتاب نظريه توطئه من نيست. سال‌ها پيش در کتاب فوق به تحليل و نقد مقالات آبراهاميان و اشرف پرداخته‌ام.  در مجموعه اي که نشر ني منتشر کرده حرف جديدي ديده نمي شود.

ساير کتاب‌ها

مشخصات ساير کتاب‌هايي را که امروز خريدم فهرست‌وار مي‌نويسم. اگر در اين کتاب‌ها مطلب جالبي يافتم در آينده طي يادداشتي عرضه خواهم کرد.

7- جيمز. اف. گود، سايه مصدق بر روابط ايران و آمريکا، ترجمه علي بختياري‌زاده، با مقدمه عبدالرضا هوشنگ مهدوي، تهران: نشر کوير، 336 صفحه، رقعي.

8- ژانت د. لازاريان [به‌کوشش]، دانشنامه ايرانيان ارمني، تهران: هيرمند، 1382، 528 صفحه + 46 صفحه تصوير، وزيري.

9- مهران افشاري و مهدي مدايني، چهارده رساله در باب فتوت و اصناف، تهران: چشمه، 1381، 390 صفحه، رقعي.

10- علي‌اصغر حقدار، فريدون آدميت و تاريخ مدرنيته در عصر مشروطه، تهران: کوير، 1382، 296 صفحه، رقعي.

11- مسعود کارشناس، نفت، دولت و صنعتي‌شدن در ايران، ترجمه علي‌اصغر سعيدي و يوسف حاجي عبدالوهاب، تهران: گام نو، 1382، 432 صفحه، وزيري.

12- مير سيد شريف راقم سمرقندي، تاريخ راقم، به‌کوشش منوچهر ستوده، تهران: بنياد موقوفات دکتر محمود افشار، 1380، 236 صفحه، وزيري.

13- مارتين واکر، قدرت‌هاي جهان مطبوعات، ترجمه م. قائد، تهران: نشر مرکز، 1382، 352 صفحه، وزيري.

14- صفاءالدين تبرائيان، چهره‌هايي در خاک، تهران: روزنگار، 1382، 344 صفحه، رقعي.

15- فريدون بدره‌اي [مترجم]، حضور ايرانيان در جهان اسلام، تهران: مرکز بازشناسي ايران و اسلام، 1381، 372 صفحه، رقعي.

16- ادوارد گرانويل براون، يک سال در ميان ايرانيان، ترجمه ماني صالحي علامه، تهران: ماه ريز، 1381، 600 صفحه، رقعي.

17- منصوره اتحاديه (نظام مافي)، رضاقلي خان نظام‌السلطنه، ويراسته مصطفي زماني‌نيا، تهران: نشر تاريخ ايران، کتاب سيامک، 1379، سه جلد، 374 + 390 + 560 صفحه، رقعي.